به مناسبت وفات حضرت خدیجه(س)
خدیجه؛ مشاور شایسته پیامبر(ص)/ بانوی نواندیشی که مرز خرافات را شکست
نواندیشی و نوگرایی حضرت خدیجه (س) در جامعه، آن هم در زمانه‌ای که جامعه غرق در جاهلیت بوده، به این بانو برتری خاصی داده است. در حال و هوایی که مردم به جای خردورزی به خرافات روی آورده بودند، ایشان مرز خرافات را شکست.
دهم رمضان سالروز وفات حضرت خدیجه سلام الله علیها، اولین بانوی مؤمنه ای است، که به پیامبر اکرم صلوات الله علیهم اجمعین ایمان آورد و مسلمان شد و در سخت ترین شرایط زندگی و خفقان جهل و بی بصیرتی جامعه، دوشادوش نبی اکرم حرکت کرد.
باید گفت که عظمت این بانوی مؤمنه در این مقطع تمام نمی‌شود، چرا که خدمات ایشان در برهه‌ها و اشکال مختلفی، درخت اسلام را آبیاری کرد.
حضرت خدیجه سلام الله علیها همه ثروت خود را در زمانه غربت پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله، خرج اسلام کرد، به طوری که بارها پیغمبر از ایشان یاد کرده و می فرمایند:" اگر مال خدیجه نبود اسلام به اینجا نمی رسید."
خانم های امروز اگر بخواهند به واقع رشدی برای خود داشته باشند، حضرت خدیجه سلام الله علیها بهترین منظرگاه رشد آنان است چرا که ایشان هم در مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی حضور داشتند و هم در حیطه خانه و خانوادگی، می توانسته یک مرد قدرتمند، سیاسی، نظامی، عقیدتی را حفاظت کرده و حامی ایشان باشد.
در این فرصت بر آن شده ایم حول شخصیت این بانوی برجسته و خدمات ایشان به جهان اسلام و نیز فعالیت‌هایی که ایشان در سطوح مختلفی داشتند، مروری داشته باشیم.
وجودی که از همه آلودگی ها مبرّا بود
زهرا فخر روحانی،کارشناس حوزه و دانشگاه در رابطه با شخصیت حضرت خدیجه سلام الله علیها معتقد است: حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها بانوی ارزشمندی است که در روزهای سخت و دشوار تبلیغ اسلام در مکه، به عنوان یک ستون در کنار پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله حضور داشتند.
بانویی که در خانواده ای به دنیا آمد که از نظر شرافت خانوادگی و نسبت‌های خویشاوندی ، در شمار بزرگترین قبیله های عرب جای داشت، بر اخلاق نیکو پرورش پیدا کرده، واجد هر نوع دوراندیشی و عفت بود تا جایی که قوم و قبیله ایشان، از وی با عنوان "طاهره" یاد می کنند.
حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها، بانوی بزرگواری هستند که در دوران تلخ جاهلیت، وجودش آلوده پلیدی ها و زشتی ها نشد و خداوند ایشان را از گرفتار شدن به این آلودگی ها حفظ کرد.
در تعبیر طاهره همیز، کارشناس امور مذهبی و مشاور خانواده؛ وجود خانم خدیجه سلام الله علیها به قدری شایسته بود و لیاقت داشت که همان طور که قرآن کریم در مورد حضرت مریم می فرماید: فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ ... خداوند مریم را قبول کرد، و در قبال این قبولی، به ایشان پسری را داد که یکی از پیامبران اولوالعزم شد. و همین طور است که وجود حضرت خدیجه سلام الله علیها به قدری مورد قبول و عنایت خداوند قرار گرفت که افتخار مادری بانویی چون حضرت زهرا سلام الله علیها را پیدا کرد و از وجود ایشان دوازده معصوم علیهم السلام به جهان بشریت عطا می کند.
فخر روحانی نواندیشی و نوگرایی را از ویژگی های برجسته حضرت خدیجه دانسته و می گوید: نواندیشی و نوگرایی حضرت در جامعه ، آن هم در زمانه ای که جامعه غرق در جاهلیت بوده، به این بانو برتری خاصی داده است. در حال و هوایی که مردم به جای خردورزی به خرافات روی آورده بودند، ایشان مرز خرافات را شکست و از فرهنگ جاهلی فاصله گرفت.انتخاب پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله به عنوان همسفر و هم مسیر تکامل و رشد خود قرار می دهد، نشان دهنده این خردمندی و خردورزی ایشان است.
به تعبیر فخر روحانی؛ پاک روشی و پاک منش بودن این بانوی مکرمه مهم ترین دلایلی بودند که باعث حفظ ارزش های انسانی ایشان در آن دوره تیره جاهلیت شده بود.
وی، حضرت خدیجه سلام الله علیها را مشاور و وزیر شایسته ای برای رسول خدا دانسته و می گویند: همراهی، هم‌منشی و حمایت او از پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله در تلخ‌ترین شرایط تبلیغ اسلام که به عنوان مشاور و وزیر شایسته ای در کنار پیامبر اکرم فعالیت می کرد، از او شخصیت ممتازی ساخته بود. این بانوی ممتاز واجد تمام امکانات مادی بود که بعد از ازدواج با پیامبر اکرم در اختیار اسلام و تبلیغ اسلام قرار داد. قدرت مدیریت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و تجاری ارزشمندی داشت که با اسلام آوردنش تماماً آن ها را در خدمت بارور شدن درخت اسلام مصرف کرد.
بانوی کارآفرینی که از مردم گره‌گشایی می کرد
فخر روحانی در باب فعالیت های اقتصادی، حضرت خدیجه سلام الله علیها و نیز فداکاری های این بانوی گرامی این گونه بیان می کند: ایشان به جوانانی که بیکار بودند هزینه ای را به عنوان سرمایه کار می دادند و آن ها را تحت حمایت خود مدیریت می کردند
ویژگی های ممتاز در این بانو، از او شخصیتی ساخته است که به تعبیر قرآن در سوره احزاب از این بزرگوار به عنوان مادری فداکار یاد می‌کند، مادری که هیچ کسی نمی تواند حضور اسلام در جهان را بی ارتباط با فداکاری های این بانو در تبلیغات تلخ و غریبانه اسلام در مکه تصور کند.در حال و هوایی که مردم به جای خردورزی به خرافات روی آورده بودند، ایشان مرز خرافات را شکست و از فرهنگ جاهلی فاصله گرفت. انتخاب پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله به عنوان همسفر و هم مسیر تکامل و رشد خود قرار می دهد، نشان دهنده این خردمندی و خردورزی ایشان است.
در شرایطی که ابر تیره جاهلیت بر سرزمین عربستان سایه افکنده بود، ایشان متوجه شخصیت ممتاز پیامبر اکرم شد و به او پیشنهاد ازدواج داد که این ازدواج در جایگاه خود بسیار تکان دهنده بود.
فخر روحانی در این زمینه می گوید: حقیقت این بود که با توجه به اینکه این بانوی ثروتمند شبه جزیره عربستان، خواستگاران بسیار متمولی داشت، کسی فکر نمی کرد که روزی حضرت خدیجه سلام الله علیها خود به کسی پیشنهاد ازدواج دهد که بهره ای از مال دنیا ندارد و نیز از زیردستان خود در مسائل مادی و اقتصادی باشد، اما از آن جا که معیار حضرت خدیجه در این امر مال و ثروت نبوده و معیار تقوا و نیز معیار ارزشی بود، حضرت روی این انتخاب پافشاری می کنند. پیامبر اکرم به همراه عموی خود ابوطالب برای خواستگاری آمدند. در پی این انتخاب، تیرهایی از حرف و سخن هایی به وجود آمد که گویی تمامی نداشتند.
همیز با اشاره به برهه تلخ زندگی حضرت خدیجه سلام الله علیها بیان می کند؛ تمام زنان قریش به جهت فعالیت های سیاسی و اجتماعی این بانو، ایشان را در شرایط وضع حملش تحریم کردند، اما در زیارتنامه حضرت زهرا سلام الله علیها می خوانیم که 4 بانوی بهشتی شرافت پیدا کردند که در آن لحظه در کنار حضرت خدیجه سلام الله علیها قرار بگیرند(نکته ی اصلی این جا است که آن ها به واسطه حضور در کنار خدیجه سلام الله علیها شرافت پیدا کردند نه این که حضرت خدیجه با آن ها شرافت پیدا کند) بنابراین ایشان زنی هستند که با همین ظاهر عادی خود، طوری محبت خداوند را توانسته به خود جلب کند که خداوند این همه کمالات به او عطا کند؛ هم زوجه پیامبری است که اشرف همه پیامبران اوالعزم هستند، و هم مادر زهرای مرضیه که در تعبیر معصومن علیهم السلام سیدة النساء العالمین هستند، قرار دارند.
برکت اموال خدیجه(س) در شعب ابیطالب
به تعبیر فخر روحانی، حضرت خدیجه سلام الله علیها در سه سالی که مسلمانان در شعب ابیطالب بودند، همه مال التجاره و موجودی مالی خود را در خدمت رسانی به پیامبر قرار داد و جان تازه مسلمانانی که در شعب ابیطالب بودند، به برکت اموال حضرت خدیجه محفوظ ماند.این در حالی است که قرآن کریم نقل می کند منافقین به هم می گفتند: به کسانی که اطراف پیامبر هستند کمک مالی نکنید تا این تشکیلات از هم پاشیده شود، اما بر خلاف این دیدگاهِ منافقین، می بینیم که حضرت خدیجه همه اموال، محبت قلبی و احساسات و زندگی خود را یکجا به پیغمبر اکرم تسلیم کرد و آن را در مسیر اسلام قرار داد.
تاجر بودن غیر از فروشنده بودن است
همیز در این رابطه بیان می کنند: حضرت خدیجه سلام الله علیها، قبل از ازدواجشان از تاجران بزرگ بودند. امروز شاهد هستیم که بانوان در حیطه های مختلف اقتصادی، فروشندگی و.. صاحب درآمد بوده و فعالیت اقتصادی می کنند اما فراموش نکنیم که فعالیت های حضرت خدیجه سلام الله علیها از یک فکر اقتصادی و تجاری نشأت گرفته است. ایشان چنان مدیریت اقتصادی بالایی داشتند که کارگزاران بسیاری را تحت مدیریت خود حمایت می کرد.بینش اقتصادی برای تجارت بسیار مهم است. بازرگانی و تجارت نیازمند یک بینش و شناخت بسیار بالایی در حیطه های مختلف جامعه شناسی، حقوق، انسان شناسی، روانشناسی است تا بتواند سودی را نصیب خود کند.
ایشان بسیار زمانه‌شناس و انسان‌شناس بودند که توانستند در پرتو این توانایی‌ها ثروت زیادی را کسب کنند. تاجر بودن با فروشنده بودن بسیار فرق می کند. تجارت و بازرگانی نیازمند یک علم اقتصادی، اجتماعی و یکی بینش بسیار قوی است تا بتواند در این امر موفق باشد.
خدیجه(س) در همه نقش ها خوش درخشید
به عبارتی حضرت خدیجه سلام الله در نقش های مختلفی در زندگی خود بسیار خوش درخشیدند؛ شخصیت زنانه ایشان به طوری بود که پیامبر اکرم صلی الله و علیه وآله وقتی می خواستند با ایشان سخن بگویند ایشان را با الفاظ بسیار زیبایی مورد خطاب قرار می دادند. جایگاه مادرانه ایشان، شخصیت اقتصادی ایشان در زمانه ای که همه تجار از مردان تشکیل می شد اما او با قدرت عظیمی تبلور خاصی داشتند.به تعبیر این استاد حوزه و دانشگاه، خانم های امروز اگر بخواهند به واقع رشدی برای خود داشته باشند، حضرت خدیجه سلام الله علیها بهترین منظرگاه رشد آنان است چرا که ایشان هم در مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی حضور داشتند و هم در حیطه خانه و خانوادگی، می توانسته یک مرد قدرتمند، سیاسی، نظامی، عقیدتی را حفاظت کرده و حامی ایشان باشد.
در زیارتنامه حضرت زهرا سلام الله علیها می خوانیم که 4 بانوی بهشتی شرافت پیدا کردند که در آن لحظه در کنار حضرت خدیجه قرار بگیرند(نکته ی اصلی این جا است که آن ها به واسطه حضور در کنار خدیجه سلام الله علیها شرافت پیدا کردند نه این که حضرت خدیجه با آن ها شرافت پیدا کند)
تنها درخواست حضرت خدیجه در بستر احتضار
فخر روحانی در بیان چگونگی رحلت این بانوی فداکار می گویند: حضرت خدیجه کبری پس از طی 3 سال دوران سخت در شعب و آزادی مسلمانان، بیمار شدند و متاسفانه چشم از جهان فرو بستند و همراهی ایشان برای پیامبر تا این زمان بیشتر نبود، اما قطعا نام این بانو در تاریخ اسلام می درخشد.قبرستان حَجون در شهر مکه که امروزه به قبرستان ابوطالب در میان شیعیان معروف است، پیکر این بانوی بزرگوار را در برگرفته و این شخصیت همیشه به عنوان شخصیتی مثال زدنی در تاریخ اسلام مطرح است.
این بانوی بزرگوار وقتی در بستر احتضار قرار داشتند، برای اولین بار از پیامبر تقاضایی کردند که البته برای این تقاضا باز هم رو در رو با پیغمبر مواجه نشد.درخواست ایشان از رسول خدا این بود که پیامبر لباس خودشان را به عنوان کفن برای حضرت در نظر بگیرند تا از نورانیت وجود پیغمبر زیر پرده های خاک هم بهره مند شوند.
شدت علاقه رسول خدا به حضرت خدیجه(س)
به تعبیر طاهره همیز، کارشناس امور مذهبی و مشاور خانواده؛ حضرت رسول اکرم صلی الله و علیه وآله علاقه ویژه ای به این بانو داشتند و پیوسته چهار بانو را از اهل بهشت شمارش می کردند که یکی از آن ها خدیجه کبری است.فخر روحانی این علاقه را این گونه بیان می کند؛ شدت علاقه پیامبر به حضرت خدیجه به گونه ای بود که اگر در روزی نام حضرت خدیجه به زبان نمی آمد تا آخر شب کسی حضرت را خندان نمی دید.
زمانی که خدیجه سلام الله علیها بار سفر را بستند و از این دنیا چشم فروبستند، حضرت گریه کرده و فرمودند: "خدیجة و أین مثل خدیجة؛ صدقتنی حین کذَّبنی الناس و وازرتنی على دین الله و أعانتنی علیه بمالها؛ انّ اللَّه عز و جلّ أمرنی أن أبشر خدیجه ببیتٍ الجنه من قصب الزمرد لاصخب فیه و لانصب: چه کسی می‌تواند مثل خدیجه باشد؟ آن زمان که همه مرا دروغگو می‌پنداشتند، خدیجه مرا تصدیق کرد و در دین خدا پشتیبانی کرد و در دین و پیشبرد آن با مالش مرا یاری کرد. خداوند بلندمرتبه به من امر فرموده که به خدیجه مژده دهم که در بهشت خانه‌ای از زمرد به او خواهد داد که در آن هیچ ناگواری و سختی نخواهد بود.(1)
حتی بعد از وفات ایشان وقتی حضرت گوسفندی را قربانی می کردند، نیمی از گوشت قربانی را به بانوانی که از دوستان خدیجه بوده و در حیاتش با او در ارتباط بودند قرار می داد.
بانویی که امین وحی می شود
همیز در رابطه با جایگاه عرفانی حضرت خدیجه به نقل از ماجرایی ذیل آیه 8 سوره انشقاق پرداخته و می گوید: ذیل آیه 8 سوره انشقاق، نقلی از حضرت خدیجه سلام الله علیها دارد. با توجه به اینکه باید بدانیم که حضرت خدیجه سلام الله علیها در مکه هستند. روزی پیامبراکرم صلوات الله علیها از غار حرا بسیار آشفته به منزل می آیند و حضرت خدیجه به زیبایی از ایشان استقبال می کند و جویای نگرانی حضرت می شوند.حضرت جویای امیرالمؤمنین می شوند و حضرت خدیجه بیان می کنند که علی علیه السلام برای مأموریتی که از جانب شما دستور داده شده بود، چند روزی است که به سفر رفته اند.
حضرت خدیجه کبری پس از طی 3 سال دوران سختی در شعب و آزادی مسلمانان، بیمار شدند و متاسفانه بعد از اینکه مسلمانان آزاد شدند، حضرت خدیجه چشم از جهان فرو بستند و همراهی ایشان برای پیامبر تا این زمان بیشتر نبود اما قطعا نام این بانو در تاریخ اسلام می درخشد.
در این فرصت پیامبر اکرم راز بسیار بزرگی که بعد از رحلت رسول خدا در مدینه رخ می دهد را برای خدیجه می گویند.
این ماجرا، گذشته از جایشگاه و شخصیت اجتماعی و اقتصادی عظیم حضرت خدیجه، بیانگر جایگاه عظیم عرفانی ایشان نیز هست که رسول خدا رازی را که در آینده تحقق پیدا می کند،با این بانو در میان می گذارند.
حضرت در خصوص این راز بیان می کنند که علی علیه السلام کسی است که پس از مرگ من، مراسم من را اجرا می کند دوم اینکه: برای علی علیه السلام اتفاقی می افتد که 34 مرد جنگی بر خانه ی او هجوم می آورند و او کشته می شود قبل از اینکه او را به شهادت برسانند.(این اشاره دارد به جریان هجوم به خانه علی و حضرت زهرا سلام الله علیها) و بعد می فرمایند: در آخرت نیز پرچم من"لا اله الا الله" در دستان او است. (2)به عبارتی حضرت خدیجه امین وحی بوده اند.
پی‌نوشت:
1. کتاب کشف الغمه، جلد1، صفحه 360
2. این مساله در کتاب فرات کوفی/تالیف ابراهیم کوفی ص 547-548 وجود دارد
